Łyska z rodziny chruścielowatych (kuzynka derkacza czy kokoszki wodnej, daleka krewna żurawia) to ptak wodny, który dobrze czuje się w bajorku na skraju lasu jak i na „pełnym" morzu. Wygląd tego gatunku można określić jako nieciekawy, pospolity, nieprzyciągający uwagi. Ale oto wpływa na scenę przyrodniczego teatru. Płynie podrygując niewielką okrągłą głową w rytm niesłyszalnej dla postronnych muzyki. Wtem nurkuje, lekko wybijając się z wody. Po chwili pojawia się na powierzchni z kłączem trzciny w białym jak kość słoniowa dziobie. Kontynuując swoją rytmiczną podróż, kieruje się w stronę gniazda, na którym siedzi identyczny ptak. U łysek nie występuje wyraźny dymorfizm płciowy. To samica wysiadująca jaja – szarożółte w czarne kropki, których jest zazwyczaj od 4 do 10. W trakcie trwającej od 21 do 24 dni inkubacji samiec zdobywa pokarm dla siebie i samicy. Łyski łączą się w pary jeszcze zimą, kiedy przebywają w stadach, które liczebnością mogą sięgnąć nawet kilku tysięcy. W marcu pary obierają swoje rewiry lęgowe, których zaciekle bronią. Właśnie wczesną wiosną można zaobserwować łyski „biegające" po wodzie.

Za intruzów uznani zostaną zarówno współplemieńcy jak i kaczki czy nawet łabędzie. Ten niespełna kilogramowy ptak jest bardzo zadziorny i wyznaje zasadę rodem z USA: „mój dom – moją twierdzą". Obowiązuje je też pewien kodeks. Samce biją się tylko z samcami, a samice tylko z samicami. Nigdy nie dochodzi do walk samca z samicą. Kiedy stroszenie pór i unoszenie skrzydeł nie przepłoszą intruza łyska rozbiega się po powierzchni wody i z impetem wpada na przeciwnika uderzając go skrzydłami, a czasem nawet podtapiając. Łyski najagresywniejsze są w okresie przed lęgowym i po wyprowadzeniu piskląt.

Każdy przyzna, że młode zwierzęta są prześliczne. Małe kotki, pieski, kurczaczki, nawet prosiaczki. Niestety o pisklętach łyski nie można tego powiedzieć. Pisklęta mają czerwono-białe dzioby, czerwono-niebieskie głowy pokryte rzadkimi pomarańczowymi włosami. Małe łyski są naprawdę łyse. Pozostała część tułowia pokryta jest czarnym puchowatym pierzem. Są zagniazdownikami, więc po wykluciu i wysuszeniu się ruszają za matką do wody.

Usamodzielnią się dopiero za 8 tygodni. Kiedy młode trochę podrosną, warunki pogodowe i pokarmowe na to pozwalają to opiekę nad podlotkami przejmuje samiec, a samica powtórnie składa jaja. (Wyprowadzenie dwóch lęgów w roku jest jednak rzadkością) Jak pomieścić tak dużą familię w gnieździe? Najlepiej zawczasu zbudować dwa. Gniazda to konstrukcja z patyków i innych części roślin, usytuowane w płytkiej wodzie w pobliżu szuwarów, oparte o dno. Łatwe do wypatrzenia, podobne do małego kopca. Do gniazda dobudowany jest swego rodzaju podest ułatwiający wejścia i zejścia do wody. Jednakże życie łysek nie zawsze jest sielankowe. Jeżeli matka uzna, że nie jest w stanie wychować wszystkich piskląt (słaba baza pokarmowa, ciężkie warunki pogodowe) – zabija najsłabsze. Łyski decydują się na drugi lęg również w sytuacji, utraty pierwszego.

Warto jeszcze dodać, że mimo, iż łyska jest ptakiem latającym to niechętnie korzysta z tej umiejętności. Łyska zmuszona do lotu to łyska czująca naprawdę wielkie zagrożenie. Oprócz pokarmu roślinnego nie pogardzi ślimakiem, rybią ikrą czy żabim skrzekiem, zjada również niewielkie ryby czy małże.

W Polsce jest gatunkiem dość powszechnym, można ją również spotkać na stawach w miejskich parkach. Bliska obecność ludzi jej nie przeszkadza. Część łysek zimuje w kraju, pozostałe odlatują na zachód i południe Europy. Gatunek łowny, na który można polować od 15 sierpnia do 21 grudnia. Myśliwskie gospodynie potrafią z łysek przygotować wspaniały pasztet lub duszoną w potrawce jarzynowej. Jednakże przygotowanie z łyski czegoś smacznego wymaga poświęcenia dużo czasu na oczyszczenie mięsa z tłuszczu, którego smak skutecznie psuje potrawy.

Czarno biała jak ze starego filmu, ale jej obserwacja może dostarczyć wiele atrakcji jak niejedna najnowsza hollywoodzka produkcja.