Witamy w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich

Krótka charakterystyka obszaru Nadleśnictwa Giżycko

Nadleśnictwo Giżycko położone jest we wschodniej części województwa Warmińsko-Mazurskiego na terenie dziewięciu gmin: Giżycko, Kętrzyn, Kruklanki, Miłki, Orzysz, Ryn, Stare Juchy, Węgorzewo, Wydminy oraz na terenie trzech miast: Giżycko, Orzysz, Ryn.

Teren nadleśnictwa charakteryzuje się dużymi walorami krajobrazowymi i przyrodniczymi oraz jest bardzo urozmaicony pod względem fizjograficznym. Tworzy go morenowy pas wyżyn (wzniesień) Pojezierza Mazurskiego. Wyżyna ta utworzona jest z szeregu ciągów moren czołowych o przeważającym kierunku ich przebiegu północny-wschód, południowy-zachód oraz niewielkich śródmorenowych pól zandrowych. Charakteryzuje się typowym krajobrazem pojeziernym, zróżnicowaną rzeźbą terenu, obfitością jezior i zmiennością układu warunków siedliskowych. Teren nadleśnictwa jest miejscami równinny i pagórkowaty, lecz w przeważającej części falisty. Wzniesienie nad poziomem morza waha się w granicach od 120 do 190 metrów.

Stan posiadania

Powierzchnia gruntów Nadleśnictwa Giżycko wynosi 25 413,1685 ha. W jego skład wchodzą obręby leśne: Giżycko, Ryn i Orzysz.

Nadleśnictwo Giżycko położone jest w północno-zachodniej części RDLP w Białymstoku. Od północy graniczy z Nadleśnictwem Borki, od wschodu z Nadleśnictwem Ełk, od południowego wschodu z Nadleśnictwem Drygały, a od południa z Nadleśnictwami Pisz i Maskulińskie. Strona zachodnia sąsiaduje z obiektami Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Olsztynie - Nadleśnictwami Strzałowo, Mrągowo i Srokowo.

Siedziba nadleśnictwa mieści się w Gajewie, w oddziale 19w obrębu Giżycko.

Tabela. Stan posiadania nadleśnictwa (1.01.2017 r.).

Tabela. Struktura gruntów nadleśnictwa.

Walory przyrodniczo-leśne nadleśnictwa

Geomorfologia i rzeźba terenu

Formy pochodzenia lodowcowego

Formy pochodzenia jeziornego

Formy pochodzenia rzecznego

Dolinki, parowy i młode rozcięcia erozyjne są rzadkimi, pojedynczymi formami. Łączą one zagłębienia powstałe wskutek nierównomiernej działalności lodowcowej, bądź też na skutek erozyjnej działalności rzecznej, rozcinającej wzgórza i pagórki morenowe.

• Rejon Nizinny - północno-zachodnia część w otoczeniu jezior Kisajno, Dejguny, Niegocin i Tajty, o przeciętnych wysokościach 120-130 m n.p.m., z kulminacjami przekraczającymi 140 m n.p.m. (w okolicy Fuledy 146 m n.p.m., koło Wilkas 142 i 143 m n.p.m. oraz w okolicy jeziora Grajewko 146 m n.p.m.)
• Rejon Wysoczyzn, obejmujący największą część omawianego terenu o przeciętnych wysokościach 140-170 m n.p.m. Poszczególne części wysoczyzn poprzecinane są obniżeniami jeziornymi. Są to Jezioro Ryńskie – na zachodzie, dalej ku wschodowi – Tałtowisko, Szymon, Szymoneckie, Jagodne, Boczne, a na wschodzie dwie rynny (pierwsza z jeziorami: Wojnowo i Buwełno oraz druga z jeziorami: Miłkowskim, Bycek, Ublik Wielki i Ublik Mały). Rejon wysoczyzn dzieli się na mniejsze jednostki:

• część południowo-zachodnia od granicy dawnego powiatu na zachodzie i na południu do jeziora Bocznego i Jagodnego na wschodzie. Teren wznosi się tu średnio 150 m n.p.m. W południowej części obniża się poniżej 120 m n.p.m. na obszarze dawnego jeziora, a obecnie rozległego bagna Łajty, natomiast w części zachodniej w rejonie rynny Jeziora Ryńskiego oraz jezior Tałty i Tałtowisko. Najwyższe kulminacje (198 m n.p.m.) występują w okolicy Jeziorka. W porównaniu z pobliskim jeziorem Orło występuje tam deniwelacja niespełna 70 m. Z innych kulminacji w tym rejonie na uwagę zasługują: 188 m n.p.m. koło wsi Skop, 182 m n.p.m. koło wsi Tros, 176 m n.p.m. obok Wejdyk, w pobliżu Jeziora Ryńskiego. Dzięki znacznym deniwelacjom teren ten jest nader urozmaicony;
• wysoczyzna pomiędzy jeziorami: Jagodne na zachodzie, a Wojnowo i Buwełno na wschodzie (rejon Paproteckich Gór). Przeciętna wysokość tego terenu wynosi około 150 m n.p.m., zaś punkt kulminacyjny – 166 m n.p.m. znajduje się w odległości około 0,3 km od południowo-wschodniego brzegu jeziora Wojnowo, co w porównaniu ze zwierciadłem jeziora daje różnicę wysokości 40 m. W okolicach wsi Paprotki kulminacja osiąga wartość 164 m n.p.m.;
• część wschodnia i północno-wschodnia. Zaznaczają się tu różnice wysokości od zachodu i w kierunku wschodnim. Najniższe wysokości występują w części zachodniej w rejonie Miłek i Konopek (około 140-160 m n.p.m.) nie licząc dawnego jeziora, a obecnie Łąk Staświńskich (około 133 m n.p.m.). Największe powierzchnie objęte poziomicą 180 m n.p.m. na omawianym obszarze znajdują się pomiędzy miejscowościami Radzie, Siemionki, Rostki, Biała Giżycka, Hejbuty. Obniżenie terenu w okolicy Zelek i Olszewa (około 130-150 m n.p.m.) przedziela tę kulminację od Płowieckiej Góry (205 m n.p.m.). Deniwelacje w tej części dochodzą do prawie 70 m. Obniżenie w rejonie rzeki Gawlik (poniżej 130 m n.p.m.) oddziela tę wysoczyznę od północno-wschodniej części tego obszaru. Ku północy teren się tu wyraźnie wznosi. W okolicy jeziora Gawlik przeciętne wysokości wynoszą około 150 m n.p.m., tworząc deniwelacje rzędu 20 m; w okolicach jeziora Łękuk około 170-180 m n.p.m., z deniwelacjami ponad 30 m;
• wysoczyzna na północny-wschód od Giżycka pomiędzy obniżeniem w rejonie jezior Kisajno i Kruklin (poniżej 130 m n.p.m.) ma przeciętne wysokości 150-160 m n.p.m. i kulminacje przekraczające 170 m n.p.m.

Stosunki wodne

Woda jest niezmiernie ważnym czynnikiem, kształtującym przebieg wielu zjawisk przyrodniczych i niezbędnym warunkiem istnienia wszelkich przejawów życia, w tym także ludzkiej działalności gospodarczej. W gospodarowaniu wodą wyróżnia się kilka podstawowych działów. Są to: melioracje gruntów ornych, łąk i pastwisk, regulacja rzek i budowa kanałów dla potrzeb żeglugi, zaopatrzenia ludności w wodę pitną, dostarczenie wody dla przemysłu, wykorzystanie spadku i masy wody do celów energetycznych, ochrona wód przed zanieczyszczeniami oraz gospodarka rybacka. Poważnym problemem gospodarki wodnej mogą być zanieczyszczenia chemiczne wód stanowiące zagrożenie dla walorów turystycznych regionu.

Pod względem powierzchni wód i liczby jezior Mazury przewyższają inne regiony kraju. Obszar Nadleśnictwa Giżycko jak i cała Krainy Wielkich Jezior Mazurskich należy do zlewni Morza Bałtyckiego. Głównym elementem hydrograficznym są jeziora. Jest to konsekwencją młodoglacjalnej rzeźby z licznymi zagłębieniami pozbawionymi odpływów i brakiem wyraźnie wykształconych dolin rzecznych. Z jeziorami połączone są liczne drobne cieki, mające najczęściej charakter sztuczny, płynące nierzadko głębokimi przekopami, wykonanymi w celu odwodnienia zagłębień i podmokłości. Niektóre z tych cieków wykorzystują dawne doliny odpływu wód roztopowych, wzdłuż których usytuowane są ciągi obniżeń wytopiskowych. Wody odprowadzane są zgodnie z pochyleniem terenu, na północ do rzeki Pregoły i na południe do rzeki Wisły. Granicą rozdzielającą oba te obszary (dorzecza) jest ciąg wzgórz, przebiegający z zachodu na wschód w rejonie Giżycka. Zespół jezior, leżących na północ od tego miasta (Kisajno, Dargin, Dobskie, Mamry Północne, Święcajty), należy do dorzecza Pregoły i odprowadza wody rzeką Węgorapą, będącą jej dopływem. Ciąg jezior południowej części Krainy (na południe od Giżycka - Niegocin, Tajty, Dejguny, Tałty - Ryńskie, Mikołajskie, Bełdany, Roś, Śniardwy), toczących wody rzekami Pisą i Narwią, należy do dorzecza Wisły.

Dział wodny nie wszędzie jest wyraźny, gdyż przecina system połączonych zbiorników wodnych, oddających wody zarówno na północ przez Węgorapę do Pregoły, jak i na południe przez Pisę i Narew do Wisły. Przeważająca część omawianego obszaru należy do dorzecza Wisły (Pisa - dopływ Narwi; część wschodnia - rejon Wydmin i Gawlika do Ełku - dopływ Biebrzy). Do dorzecza Pregoły zaliczone zostały tereny koło Krzyżan (otoczenie źródeł rzeki Guber wraz z jeziorem Guber - w dorzeczu Łyny) oraz północna część nadleśnictwa (otoczenie jezior: Dejguny, Dobskie i Kisajno).

Wody powierzchniowe

Głównym elementem naturalnego drenażu wód gruntowych są duże zbiorniki wodne. Są to, ciągnące się z północy na południe, jeziora: Mamry, Dargin, Dobskie, Kisajno, Niegocin, Dejguny, Iławki, Tajty, Wilkasy.

Sieć rzeczna jest bardzo słabo rozwinięta, brak jest większych rzek. Nie biorąc pod uwagę rzeki Guber, której źródliska znajdują się na północ od Rynu, na omawianym terenie są tylko niewielkie cieki. Do największych zaliczają się: Gawlik, Pamer – struga wypływająca z jeziora o tej samej nazwie wpadająca do skanalizowanej Staświnki, odwadniającej teren Łąk Staświńskich, i wpadającej do jeziora Wojnowo.

W strefie torfowisk występują powszechnie kanały i rowy melioracyjne pełniące funkcję czynnika drenującego pierwszy poziom wodonośny. Zarówno na terenie lasów jak i na gruntach przyległych znajduje się też szereg zagłębień odgrywających rolę naturalnych zbiorników retencyjnych.

Charakterystyka jezior

Wszystkie większe jeziora łączą się ze sobą ciekami naturalnymi bądź systemami kanałów. Te ostatnie, w większości przekopane w XIX wieku, odtwarzają dawne, naturalne połączenia, które zanikały stopniowo na skutek zarastania jezior i obniżania się ich poziomu zwierciadła wody.

Jezioro Śniardwy położone przy południowej granicy nadleśnictwa jest największym jeziorem w Polsce. Jego powierzchnia łącznie z zatokami: Seksty, Kaczerajno i Warnołty wynosi 11 340,4 ha. Jest jeziorem wytopiskowym, położonym na wysokości 116 m n.p.m. Śniardwy mają imponujące wymiary (długość jeziora wynosi 22,1 km, a szerokość do 13,4 km), ale są niezbyt głębokie (maksymalna głębokość 23,4 m przy średniej 5,9 m) i posiadają wiele płycizn oraz mielizn. Jezioro Śniardwy nie bez powodu nazywane jest „mazurskim morzem”. Przy dużej powierzchni i stosunkowo niewielkiej głębokości, gwałtowne załamania pogody powodują, że na jeziorze w ciągu paru chwil mogą powstać dwumetrowe fale.

Jezioro ma bardzo dobrze rozwiniętą (dł. 83 km) i urozmaiconą linię brzegową, która jest cechą charakterystyczną jezior morenowych. Akwen jest uważany za jedną z większych mazurskich atrakcji żeglarskich, ale jest niebezpieczny do kajakowania. Przez Śniardwy przebiega żeglarski Szlak Wielkich Jezior (88 km), który prowadzi dalej na północ, m.in. przez drugie i trzecie co do wielkości jeziora Mazur - Mamry i Niegocin. Jezioro wchodzi w skład Mazurskiego Parku Krajobrazowego.

Jezioro Mamry to jezioro morenowe, które pod względem wielkości powierzchni jest po Śniardwach drugim jeziorem w Polsce. Jest ono skomplikowanym akwenem, składającym się z 6 części wydzielonych pod osobnymi nazwami:

• jezioro Mamry (właściwe lub północne) o pow. 2559 ha i maks. głęb. 43,8 m, z największą wyspą Upałtą;
• jezioro Święcajty o pow. 817 ha i maks. głęb. 28 m;
• jezioro Kirsajty o pow. 211 ha i maks. głęb. 5,8 m, z największą wyspą Kirsajty;
• jezioro Dargin o pow. 3033,5 ha i maks. głęb. 37,6 m;
• jezioro Dobskie o pow. 1798,7 ha i maks. głęb. 22,5 m, z największą wyspą Wysoki Ostrów;
• jezioro Kisajno o pow. 2018,9 ha i maks. głęb. 25 m, z wyspami: Duży Ostrów, Górny Ostrów, Sosnowy Ostrów, Wielki Kiermuza.

Niektóre zatoki Mamr właściwych również noszą własne nazwy i są traktowane jak jeziora. Przed końcem XVI wieku (choć fakt ten mógł zaistnieć zdecydowanie wcześniej) sztucznie podniesiono poziom wód Mamr o ok. 3 metry poprzez wykonanie jednej tamy przy Węgorzewie. W wyniku tego nastąpiło połączenie pierwotnie niezależnych jezior. Uważa się, że spiętrzenie to kazał wykonać jeszcze wielki mistrz zakonu Winrich von Kniprode (XIV w.) w celu umożliwienia żeglugi na jeziorach mazurskich. Podniesienie poziomu Mamr spowodowało także podpiętrzenie wód i powiększenie areału zbiorników leżących na południe, m. in. jezior: Niegocin i Śniardwy (Zweck 1909). Zatoki Mamr wydzielane jako osobne jeziora noszą nazwy: Bodma, Przystań, Mamry Małe (Mamerki), Pniewskie.

System zbiorników wodnych, tworzących zespół jeziora Mamry, posiada ogromną powierzchnię, sięgającą 104 km², długość ponad 20 km, a w najszerszym miejscu osiąga 12 km. Dno zbiornika nie jest jednolite. Obok licznych głębi występują tu miejsca dużych płycizn, utrudniających żeglarską nawigację. Największa głębia występuje w części Mamr Północnych i sięga 43,8 m. Przejrzystość nie jest stała i zależy od warunków pogodowych oraz pór roku. W miesiącach letnich, w okresie dobrego nasłonecznienia sięga zaledwie 4 m. W zimie rośnie ona do nie spotykanych w Polsce wartości 30 m.

Z północno-wschodniej części jeziora wypływa rzeka Węgorapa, zaś w części północno-zachodniej znajduje się wylot nieczynnego Kanału Mazurskiego, który miał stanowić połączenie wodne między Mazurami a Bałtykiem. Na południu jezioro Mamry łączy się przez system kanałów i jezior z jeziorem Niegocin i jeziorem Śniardwy. Przez Mamry prowadzi szlak żeglugi śródlądowej Węgorzewo – Ruciane Nida. Nad jeziorem zlokalizowane są liczne ośrodki turystyczno-wypoczynkowe; w pobliżu północnego brzegu leży Węgorzewo, a na pd.-wsch. Giżycko.

Badania geologiczne, prowadzone na tym terenie, pozwalają wysunąć hipotezę, iż w czasie występowania lądolodu powstał tu ogromny zbiornik wodny o powierzchni ok. 500 km², a jego średnia głębokość wynosiła ponad 13 m. Po odejściu lądolodu podzielił się on na trzy części. Zmiany linii brzegowej, występujące w północnym basenie jeziora, u ujścia Węgorapy, spowodowały przesunięcie się wód o dalsze 2 m, w kierunku lądu stałego. Skutkiem tego było gwałtowne wezbranie i zalanie niżej położonych łąk w ciągu ostatniego stulecia. Poziom wody w jeziorze ciągle wzrasta, co powoduje powiększanie się powierzchni zbiornika oraz poszerzanie istniejących połączeń pomiędzy poszczególnymi jego odnogami. Przyczyną tego zjawiska mogą być ogromne wycinki drzew, jakie prowadzono wokół akwenu od początku XVI wieku.

Jezioro Kisajno wchodzi w skład zespołu jeziora Mamry (południowa część). Powierzchnia wynosi 1 896 ha, długość 8,5 km, szerokość 3 km, a największa głębokość wynosi 25 m. Linia brzegowa jeziora jest silnie rozwinięta z niskimi brzegami, miejscami łagodnie wznoszącymi się, otoczonymi przeważnie łąkami i polami uprawnymi.

Po stronie zachodniej znajdują się lasy i wzgórza Fuledy, wielkiego półwyspu otoczonego jeziorami: Kisajno, Dargin, Łabap i Dobskie. Południową część jeziora Kisajno stanowi archipelag wysp (14) o wspaniałych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Od południa jezioro Kisajno łączy się z jeziorem Niegocin za pomocą wykopanego w latach 1765-1772 Kanału Giżyckiego (Łuczańskiego) długości 2,13 km. Prowadzi przez niego szlak żeglugowy z Giżycka do Węgorzewa. Drugie połączenie z jeziorem Niegocin o długości 4,2 km wiedzie kanałem Niegocińskim poprzez jezioro Tajty. W południowej części znajduje się także połączenie z jeziorem Popówka Wielka.

Jezioro Dobskie wchodzi w skład zespołu jeziora Mamry (południowo-zachodnia część). Powierzchnia 1 776 ha, długość 5,7 km, szerokość do 4,8 km, głębokość do 22,5 m. Południowa i zachodnia linia brzegowa dobrze rozwinięta, brzeg w znacznej części bezleśny. Dno muliste. Jezioro otoczone jest niskimi pagórkami. Na jeziorze znajduje się kilka wysp. Największa z nich to Gilma (ok. 10 ha). Widoczne są na niej ślady pruskiego grodziska z XIII wieku. Inne wyspy to Wysoki Ostrów (tzw. Wyspa Kormoranów, pow. ok. 2 ha), Lipka, Ilmy Wielkie, Wyspa Heleny. We wschodniej części położony jest półwysep Fuledzki Róg, oddzielający od jeziora Dargin. Przy brzegach i na płyciznach znajdują się liczne głazy. Na jeziorze obowiązuje strefa ciszy. Od 1976 roku jezioro jest rezerwatem, chroniącym lęgowiska ptactwa wodnego (perkoz dwuczuby, rybitwa czarna, rybitwa zwyczajna, kormoran czarny, czapla).

Jezioro Niegocin jest trzecim co do wielkości jeziorem Krainy Wielkich Jezior Mazurskich i Pojezierza Mazurskiego. Powierzchnia jeziora wynosi 2 600 ha, długość mierzona z północy na południe wynosi 7,2 km, zaś szerokość maksymalna to 4,8 km. Największa głębokość to 39,7 m. Niegocin posiada dno piaszczysto - muliste. Linia brzegowa jest słabo rozwinięta, miejscami zarośnięta trzcinami. Brzegi pagórkowate z niewielkimi kompleksami leśnymi na brzegu zachodnim. Wokół jeziora położonych jest wiele ośrodków wypoczynkowych oraz atrakcyjne miejscowości turystyczne takie jak: Giżycko, Wilkasy, Strzelce, Rydzewo czy Kleszczewo. Przez Niegocin prowadzi szlak wodny Giżycko-Mikołajki. We wschodniej części jeziora znajduje się wyspa Grajewska Kępa. W części południowej dwie zatoki noszące nazwy odrębnych jezior – jeziora Bocznego i jeziora Niałk. Na północy jezioro Niegocin łączy się z jeziorem Kisajno poprzez Kanał Giżycki i Kanał Niegociński. Na północnym brzegu znajduje się miasto Giżycko nazywane często letnią stolicą Mazur, na północno-zachodnim popularna wieś letniskowa Wilkasy. Znajdują się tam liczne wypożyczalnie jachtów, kajaków, rowerów wodnych oraz różnego rodzaju łódek. Jezioro Niegocin posiada ogromne walory turystyczne. Właśnie tędy prowadzi szlak rejsów statków wycieczkowych. Lustro wody znajduje się na wysokości 116,2 m n.p.m.

Jezioro Tajty położone jest około 2 km na zachód od Giżycka i w kierunku zachodnim ciągnie się blisko 5,4 km. Kanałem Niegocińskim łączy się z jeziorami Niegocin oraz Kisajno. Powierzchnia 265,1 ha, maksymalna głębokość 34,0 m. Jezioro posiada urozmaicone, pagórkowate brzegi.

Jezioro Dejguny położone jest na zachód od Giżycka. Powierzchnia 765,3 ha, długość 6,5 km, szerokość do 2,4 km, maksymalna głębokość 45 m. Dno kamieniste. Linia brzegowa rozwinięta, brzegi porośnięte trzciną, północny brzeg zalesiony. Na jeziorze znajduje się zadrzewiona wyspa (pow. 3,8 ha). W południowej części jeziora biegnie grobla z torami kolejowymi. Nad jeziorem znajdują się dogodne miejsca do biwakowania, a na południowym, południowo-zachodnim i zachodnim brzegu - znakomite punkty widokowe. Większe miejscowości nad jeziorem to: Dejguny, Grzybowo, Kronowo, Sterławki. Jezioro objęte jest strefą ciszy.

Jezioro Okrągłe o powierzchni około 25 ha znajduje się na północny zachód od szosy Giżycko – Ryn, w okolicach wsi Szczybały Giżyckie.

Jezioro Buwełno ma charakter rynnowy i położone jest w wielkiej rynnie jeziornej, ciągnącej się z południa na północ, w której znajdują się również jeziora Wojnowo i Tyrkło. Powierzchnia jeziora wynosi 360,3 ha, szerokość do 700 m, długość 8,8 km i głębokość maksymalna 49,1 m (należy do najgłębszych w tym regionie). Położone jest około 10 km na północny wschód od Orzysza. Z Buwełna prowadzą szlaki wodne na jeziora Niegocin i Ublik Wielki. Na północy wąski strumyk łączy je z jeziorem Wojnowo, które z kolei połączone jest z jeziorem Niegocin. Południowa jego część połączona jest kanałem z jeziorem Ublik Wielki. U podnóża wysokich brzegów występują źródła. Na południowym brzegu Buwełna leży wieś Cierzpięty, a na zachodnim Marcinowa Wola. W sąsiedztwie jeziora występuje Bagno Nietlickie, częściowo zmeliorowane, będące ostają wielu gatunków zwierząt.

Jeziora Ublik Wielki i Ublik Mały rozciągają się po zachodniej stronie szosy Orzysz - Giżycko, w rynnie jeziornej, w której występuje jeszcze kilka mniejszych jezior połączonych Rzeźnicką Strugą (m.in. Stoczek, Łazduny, Przyleśne, Kieplin i Rzeźniki). Pierwotnie jeziora Ublik Wielki i Ublik Mały stanowiły jeden rozczłonkowany akwen, jednak wskutek budowy linii kolejowej Dłutowo-Pisz-Giżycko latach 1906-1908 zostały one przedzielone nasypem kolejowym o wysokości kilkunastu metrów. Jezioro Ublik Wielki, położone w odległości 9 km na północny - zachód od Orzysza, połączone jest rowami przepływowymi z jeziorami Ublik Mały i Buwełno. Powierzchnia jeziora wynosi 193,50 ha, maksymalna głębokość 32,5 m, długość 4 km, szerokość 150-900 m. Linia brzegowa jeziora rozwinięta - brzegi przeważnie dość wysokie, miejscami niskie, podmokłe. We wschodniej części jeziora trzy duże zatoki. Nad jeziorem leży wieś Ublik. Jezioro Ublik Mały bywa nazywane też popularnie Jeziorem Zielonym lub Szmaragdowym z uwagi na wyjątkowe zabarwienie wody. Jezioro położone jest w odległości 8 km na północ od Orzysza. Północny kraniec jeziora łączy rów przepływowy z jeziorem Ublik Wielki. Powierzchnia jeziora to 86,7 ha a głębokość maksymalna 26,5 m. Brzegi jeziora są strome, od południa zalesione - z pozostałych stron jezioro otaczają pola i łąki. Na południowo-wschodnim brzegu jeziora, w pobliżu szosy giżyckiej, z krawędzi rynny jeziornej wypływa źródło o wyjątkowo smacznej wodzie, która chętnie wykorzystywana jest przez turystów biwakujących na pobliskim polu namiotowym.

Ze względu na niezwykłe walory krajobrazowe rejon jezior Ublik Wielki i Ublik Mały nazywany był przez Niemców ,,Szwajcarią Orzyską”. Obecnie nad jeziorami znajduje się kilka pól biwakowych oraz ośrodek wczasowy we wsi Ublik. Z jeziora Ublik Wielki można urządzać spływy kajakowe na jezioro Buwełno i dalej na Niegocin lub na jezioro Ublik Mały przez kanał pod nasypem kolejowym dawnej linii kolejowej. Miejscowa ludność twierdzi, że w jeziorze Ublik Mały znajduje się duża ilość zatopionego uzbrojenia niemieckiego z okresu ostatniej wojny. W okresie wojen krzyżacko-litewskich stacjonowały tu wojska pod wodzą Kiejstuta i Olgierda.

Jezioro Jagodne połączone jest z jeziorem Niegocin przez kanał Kula i z jeziorem Szymon, przez kanał Szymonecki. Powierzchnia jeziora wynosi 942,7 ha, długość 8670 m, szerokość 1815 m, maksymalna głębokość 37,4 m. Jezioro o wydłużonym, nieregularnym kształcie, z czterema wyraźnymi zatokami, kilkoma wyspami i bardzo dobrze rozwiniętą linią brzegową. Około 2,6 ha jego powierzchni zajmują wyspy. Liczne pola namiotowe, punkty widokowe, malowniczość oraz położenie na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich stanowią o jego atrakcyjności. Na północno-zachodnim brzegu znajduje się przystań i stanica wodna.

Jezioro Iławki graniczące z lasami nadleśnictwa od zachodu, położone jest około 2 km na zachód od Sterławek Wielkich. Powierzchnia 123,4 ha, długość 2500 m, szerokość 950 m, maksymalna głębokość 6,5 m. Brzegi jeziora są przeważnie zalesione, a jego linia brzegowa urozmaicona. Na półwyspie w zachodniej części jeziora znajduje się pole namiotowe.

Jezioro Guber położone jest około 4 km na północ od Rynu. Powierzchnia 177,9 ha, długość 3 km, szerokość 0,3 km. Akwen o urozmaiconej linii brzegowej, pełen półwyspów, zatok i wysp, systematycznie zarastający trzciną, sitowiem, itp. Zamieszkują tu liczne, chronione gatunki ptactwa wodnego. Przy zachodnim brzegu leży wieś Knis.

Jezioro Orło położone jest około 2 km na północ od Rynu. Powierzchnia 114,7 ha, długość 2980 m, szerokość 610 m, maksymalna głębokość 26,6 m. Jezioro otoczone jest malowniczymi pagórkami. Przy płn.-wsch. brzegu kopiec strażniczy i punkt widokowy, z którego roztacza się wspaniała panorama jeziora i okolicy. Jezioro objęte jest strefą ciszy. Niedaleko znajduje się wieś Orło.

Jezioro Ołów położone jest u podnóża ryńskiego zamku. Powierzchnia 61,4 ha, długość 1640 m, szerokość 530 m, maksymalna głębokość 40,1 m. Na południowym krańcu - miejskie kąpielisko. Niedaleko - amfiteatr położony na stoku dawnej, krzyżackiej winnicy. Wokół jeziora prowadzi malowniczy szlak pieszy (ok. 5 km). Jezioro objęte jest strefą ciszy.

Jezioro Jagodzienko to niewielkie śródleśne jeziorko o powierzchni ok. 5 ha, położone około 1 km na wschód od Rynu.

Jezioro Ryńskie i Tałty połączone ze sobą stanowią najdłuższe i największe jezioro w okolicy, będące odnogą Szlaku Wielkich Jezior. Jego powierzchnia to 1831,2 ha (w tym 4,7 ha wysp), długość 20 km, maksymalna szerokość 1800 m (przeciętnie 800 m) a głębokość sięga 50,8 m. Urozmaicona linia brzegowa, liczne zatoki, półwyspy i wyspy oraz punkty widokowe sprawiają, że jest to jeden z najpiękniejszych akwenów na Mazurach. Jezioro jest wyśmienitym miejscem do uprawiania żeglarstwa i sportów wodnych. Jest tu wiele atrakcyjnych miejsc do biwakowania, przystanie i ośrodki żeglarskie.

Jezioro Notyst graniczące z lasami nadleśnictwem od zachodu, położone jest około 6 km na płd.-zach. od Rynu i ok. 800 m na zach. od jeziora Ryńskiego. Powierzchnia 150,7 ha, dług. 2 000 m, szerokość 850 m, głębokość 19,1 m. Nieopodal jeziora znajduje się kopiec strażniczy i znakomity punkt widokowy. Przy wschodnim brzegu znajduje się wieś Notyst Wielki.

Jezioro Ławki to malownicze jezioro o owalnym kształcie, położone koło 3 km na południowy wschód od Rynu. Powierzchnia 69,2 ha, długość 1 255 m, szerokość 745 m, głębokość 17 m. Z pagórka położonego na południe od jeziora (tuż przy brukowej drodze) rozciąga się rozległa panorama okolicy. Przy wschodnim brzegu położona jest wieś Ławki i atrakcyjne kąpielisko z miejscem do parkowania samochodów. Jezioro objęte jest strefą ciszy.

Jezioro Ławki Małe (Szymonek) położone jest koło 4,5 km na południowy wschód od Rynu i około 400 m od wsi Ławki. Powierzchnia 28,3 ha, długość 850 m, szerokość 530 m, głębokość 3,5 m. W pobliżu „Czapli Las” - miejsce lęgowe czapli siwej. Jezioro objęte jest strefą ciszy.

Jezioro Tałtowisko leży około 8 km na północ od Mikołajek, na żeglugowej trasie Mikołajki - Giżycko. Położone na Szlaku Wielkich Jezior łączy się od zachodu Kanałem Tałckim z jeziorem Tałty, a od wschodu Kanałem Grunwaldzkim (Leleckim) z jeziorem Kotek. Powierzchnia 326,9 ha, długość 4 370 m, szerokość 1630 m, maksymalna głębokość 39,5 m. Jezioro o wydłużonym kształcie i słabo rozwiniętej linii brzegowej, brzegach płaskich, miejscami podmokłych, zwłaszcza u wschodnich i południowych krańców. Obrzeża zajmują łąki i pola, od północnego zachodu i północnego wschodu niewielkie kompleksy leśne. Dno i stoki ławicy miękkie, miejscami piaszczyste. Roślinność wynurzona nierównomiernie porasta linię brzegową, tworząc większe skupiska przy południowych i wschodnich brzegach. Wśród oczeretów przeważają trzcina i sitowie. Roślinność zanurzona z przewagą ramienic występuje wąskim pasem na prawie całej długości linii brzegowej, większe skupiska są u południowo-wschodnich krańców. Z roślinności o liściach pływających licznie występują grzybień biały, grążel żółty i rdestnica.

Jezioro Kotek Wielki leży na Szlaku Wielkich Jezior i połączone jest z jeziorem Szymon - Kanałem Mioduńskim oraz z jeziorem Tałtowisko - Kanałem Grunwaldzkim. Powierzchnia 19,1 ha, długość 940 m, szerokość 270 m, głębokość 2,5 m. Jezioro zarośnięte wodną i bagienną roślinnością (grzybień, grążel, rdestnica itp.)

Jezioro Szymon leży na Szlaku Wielkich Jezior i połączone jest z jeziorem Kotek Wlk. - Kanałem Mioduńskim oraz z jeziorem Jagodne - Kanałem Szymoneckim. Powierzchnia 154,0 ha, długość 1850 m, szerokość 1400 m, maksymalna głębokość 2,9 m. Płytki, owalny i zarastający akwen, jest naturalnym tarliskiem wielu gatunków ryb.

Jezioro Gawlik położone jest w gminie Wydminy, przy północno-wschodniej granicy nadleśnictwa. Ma powierzchnię 416,8 ha, długość 2,8 km, średnią szerokość 1,5 km, średnią głębokość 6,0 m (max. 12,6). Jezioro ma kształt owalny, brzegi są mało urozmaicone, w części północnej jeziora znajduje się jeden większy półwysep. Powierzchnię jeziora urozmaica 10 wysepek. Brzegi są na przemian płaskie i pagórkowate, częściowo zadrzewione. Z jeziora wypływa rzeka o tej samej nazwie, która przepływa przez teren leśnictwa Wydminy.

Jezioro Kruklin położone jest na wschód od Giżycka. Jego powierzchnia to 356,4 ha, długość 4 950 m, szerokość 1300 m a głębokość maksymalna 25,1 m. Od północy łączy się z jeziorem Gołdopiwo. Linia brzegowa rozwinięta, brzegi przeważnie niskie. Na jeziorze znajduje się 6 małych wysp. W pobliżu jeziora jest rezerwat ornitologiczny Jezioro Kożuchy.

Jezioro Wydmińskie ma powierzchnię 336,6 ha, długość 7205 m, szerokość 750 m. Maksymalna głębokość osiąga 9,8 m (średnia 3,4 m). Jego brzegi są bardzo urozmaicone licznymi zatokami i półwyspami wrzynającymi się głęboko w jezioro. Krajobraz wzbogaca 8 malowniczych wysp, największa z nich wzniesiona na kilkanaście metrów ponad lustro wody znajduje się w południowo-wschodniej części jeziora. Wyspa porośnięta jest na znacznej przestrzeni lasem. Na południowo-wschodnim brzegu jeziora znajduje się miejscowość Wydminy.

Jezioro Pamer o powierzchni 60,5 ha, znajduje się między wsiami Pamry a Rostki w gminie Wydminy.

Jezioro Pamerek o powierzchni 13,2 ha, znajduje się na południe od jeziora Pamer i na północ od wsi Talki w gminie Wydminy.

Jezioro Białe o powierzchni 42,8 ha i maksymalnej głębokości 19,1 m (średnia 7,2 m) położone jest na zachód od wsi Biała Giżycka.

Jezioro Bielskie otoczone jest łąkami i pastwiskami, a na jego zachodnim brzegu położona jest wieś Bielskie. Powierzchnia 58,9 ha, głębokość maksymalna 29,5 m (średnia 7,3 m). Brzegi w większości są płaskie i łagodnie schodzące do wody, a wokół znajdują się malownicze wzniesienia.

Jezioro Orzysz położone w pobliżu miejscowości Orzysz, wzdłuż południowo - zachodniej granicy nadleśnictwa. Jest rozczłonkowane (z wieloma półwyspami, zatokami i wyspami), przez co posiada bardzo rozwiniętą oraz urozmaiconą linię brzegową i dzięki czemu jest bardzo malownicze. Powierzchnia jeziora wynosi 1070,7 ha, a maksymalna głębokość 36,0 m (średnia 6,6 m). Południowe brzegi są wysokie, a pozostałe płaskie i podmokłe. Od południa i zachodu otaczają jezioro duże kompleksy leśne. Jezioro posiada 10 wysp o łącznej powierzchni ponad 70 ha. Największa z nich to Wyspa Róż (Ostrów Różany), licząca około 50 ha powierzchni, która łączy się z południowym brzegiem jeziora wąskim traktem. Inne większe wyspy to Wąskie (12 ha), Lasek (7 ha) i Wysoki Ostrów (2 ha) leżące w północnej części jeziora oraz Czykietówka i Wyspa Miłości. Pozostałe wyspy są niewielkie. Do jeziora wpada Rzeźnicka Struga i Czartowska Struga, zaś wypływa rzeka Orzysza, która łączy się Kanałem Orzyskim. Z jeziora wiedzie szlak kajakowy - Kanałem Orzyskim i rzeką Orzyszą do jeziora Tyrkło i Śniardwy długości 12 km. Wokół akwenu znajdują się liczne pola namiotowe oraz ośrodki wczasowe, domki letniskowe i inne obiekty hotelarskie tworzące bazę turystyczną.

W latach 1861-1867 przeprowadzono w okolicy Orzysza na wielką skalę prace melioracyjne (m.in. wykopano Kanał Orzysz), w wyniku których poziom jeziora obniżył się o 2,3 m, co pozwoliło wówczas pozyskać 9 km2 łąk i osuszyć 33 km2 bagien. Podczas tych prac osuszono też jeziora Czarne i Tulewo, w wyniku czego w rejonie przylądka Ostrów odkryto ślady osady nawodnej Galindów. Na północnym brzegu jeziora Orzysz wznosi się regularne wzgórze, prawdopodobnie kem, zwane Grodziskiem lub Zamkową Górą o wysokości 146,6 m n.p.m. Odkryto tu również ślady osadnictwa Jaćwingów.

Jezioro Mleczówka położone jest na wschód od miejscowości Skomack Wielki. Powierzchnia 69,0 ha, głębokość maksymalna 18,8 m. Brzegi jeziora wznoszą się łagodnie.

Jezioro Wylewy (Czarne) o powierzchni 60,4 ha, położone jest na północ od jeziora Orzysz, z którym łączy się dwoma ciekami. Brzegi jeziora są płaskie i podmokłe.

Jezioro Przykop o areale 12,7 ha, ulokowane jest wśród lasów północno-wschodniej części obrębu Orzysz. Jest ono niemal szkolnym przykładem zbiornika mezotroficznego w zaawansowanym stadium zarastania. Z uwagi na walory krajobrazowe proponuje się objąć je ochroną w formie użytku ekologicznego. Z jeziora Przykop wypływa ciek, wzdłuż którego wiedzie droga w kierunku Sumek.

Jezioro Kęplaste (Kieplin) o powierzchnia 3,6 ha, ma charakter mezotroficzny (średnio żyzny). Występują nad nim łęgi z olszą czarną i jesionem wyniosłym. W wodzie można zaobserwować skrzypa bagiennego, bobrka trójlistkowego, turzycę nibyciborową i nerecznicę błotną. Na jeziorze wykształca się pływające pło. Interesujące są też skupiska grążela żółtego i grzybieni północnych.

Jezioro Przylesie (2,4 ha) to jezioro mezotroficzne, o bardzo czystej wodzie, o czym świadczy masowy udział ramienic. Glony te tworzą podwodne, zwarte skupiska zwane łąkami ramienicowymi. Na jeziorze pływa również wąski pas pła z nerecznicą błotną i fiołkiem błotnym.

Jezioro Błękitne, zwane Łazdunami (10,6 ha), ma również charakter mezotroficzny. Podobnie występują tu też podwodne łąki ramienicowe. Wzdłuż północnego brzegu jeziora powstał niewielki wąwóz. Jego krawędzie tworzą swoistą odkrywkę geologiczną, odsłaniającą gliny zwałowe, z wyraźną domieszką żwiru i kamieni. Nagromadzenie tego typu osadów charakterystyczne jest dla działalności akumulacyjnej lądolodu.

Jezioro Tyrkło, położone na zachód od Orzysza, stanowi przedłużenie północno-wschodniej zatoki jeziora Śniardwy. Jest to jezioro eutroficzne typu rynnowego, o powierzchni 236,00 ha, długości 5,2 km, szerokości do 0,6 km i głębokości maksymalnej 29,2 m. Linia brzegowa jest rozwinięta, brzegi przeważnie zalesione, w części północnej bardzo wysokie, miejscami strome. Brzegi wschodnie są płaskie, miejscami podmokłe. Na wschodzie rzeka Orzysza łączy Tyrkło Kanałem Orzyskim z jeziorem Orzysz. Na wąskim przesmyku między jeziorami Śniardwy i Tyrkło leży pięknie położona wieś Okartowo. Na północnym brzegu jeziora Tyrkło znajduje się duże pole namiotowe, wykorzystywane głównie przez harcerzy.

Jezioro Tuchlin położone jest wśród łąk i pastwisk na północ od jeziora Śniardwy, z którym łączy się dwoma niewielkimi ciekami. Powierzchnia jeziora wynosi 219,3 ha, długość 2,9 km, szerokość 1,4 km, maksymalna głębokość 4,9 m (średnia 2,9 m). Na jego północno - zachodnim brzegu leży wieś Tuchlin, a na południowym Suchy Róg. Bezleśne brzegi jeziora są płaskie, miejscami zarośnięte szerokim pasem trzcin. Na jeziorze znajdują się liczne trzcinowe wysepki. Jezioro jest dawną północną zatoką jeziora Śniardwy, połączone z nim wąską cieśniną. Na południowym brzegu jeziora znajduje się kolonia kormoranów.

Poza omówionymi wyżej jeziorami w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Giżycko występuje szereg mniejszych jezior, w tym duża liczba małych jeziorek śródleśnych.

Główne rzeki

Rzeka Gawlik jest prawobrzeżnym dopływem Ełku. Długość rzeki wg danych IMGW z 1978 roku wynosi 32,7 km. Źródła Gawlika znajdują się na północ od jeziora Wolisko. Rzeka przepływa przez ciąg jezior: Wolisko - Łękuk - Sowa - Gawlik - Jędzelewo i uchodzi do jeziora Rekąty. Wypływając z jeziora Gawlik rzeka przepływa przez teren leśnictwa Wydminy. Na południe od miejscowości Mazuchówka kanałem Wydmińskim łączą się z rzeką (na 11,4 km jej biegu) wody jeziora Wydmińskiego.

Rzeka Orzysza zwana czasami Orzyską Strugą wypływa z jeziora Orzysz (od strony zachodniej) na wysokości wyspy Czykietówka. Uchodzi do jeziora Tyrkło na południe od wsi Góra. Początkowo płynie przez zatorfione łąki na północ od Orzysza, a następnie łączy się z kanałem Orzysz. Na odcinku Orzysz - Mikosze rzeka płynie wzdłuż szosy w sztucznym wykopie przez teren dawnego jeziora. W dolnym biegu Orzysza meandruje, płynąc początkowo przez łąki, a następnie przez obszar zalesiony. W lutym 1361 roku oddział litewski pod dowództwem Kiejstuta i Olgierda podczas przeprawy przez Orzyszę pod Grzegorzami został rozbity przez załogę krzyżacką zamku w Okartowie. Miejsce to potem nazywano Brodem Kiejstutowym. Rzeka Orzysza jest sporadycznie użytkowana przez kajakowiczów, choć odznacza się znacznymi walorami przyrodniczymi i wizualnymi. Na brzegach rozwija się bujnie roślinność szuwarowa, na którą składa się trzcina pospolita, pałka szerokolistna, manna mielec, mozga trzcinowata i tatarak zwyczajny. W szerszych odcinkach koryta cieku licznie występują rdestnice: przeszyta i połyskująca oraz masowo rosnąca strzałka wodna.

Rzeka Wężówka bierze swój początek z rozległego Bagna Nietlickiego, a uchodzi do jeziora Śniardwy w pobliżu Okartowa. Roślinności i budowie doliny Wężówki najlepiej przyjrzeć się można w miejscu, gdzie ciek znajduje się najbliżej krawędzi doliny, po której wiedzie droga. Rzeczka płynie przez zabagnienia, stąd w wielu miejscach lustro wody kryje się całkowicie w zwartych szuwarach trzcinowych. Na niektórych odcinkach wykształciły się bagienne lasy w typie olsu z olszą i brzozą omszoną w drzewostanie. Nieco bliżej krawędzi doliny występuje łęg olszowo-jesionowy, w którym dominuje olsza czarna, a nieznaczny udział ma jesion wyniosły. Ze względu na wysokie walory przyrodnicze doliny Wężówki, prowadzone są starania o utworzenie użytku ekologicznego na odcinku Drozdowo-Wężewo.

Rzeka Guber wypływa z jeziora o tej samej nazwie. Na terenie nadleśnictwa płynie na krótkim odcinku (ok. 1,5 km) w jego zachodnim skraju. Jest prawym dopływem Łyny do której wpada w Sępopolu. Zlewnia Gubra należy do mezoregionów: Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, Pojezierza Mrągowskiego oraz Niziny Sępopolskiej. W przeszłości była to rzeka spławna. Wzdłuż jej biegu rozmieszczonych było kilka grodów pruskich (m.in. Porębek), a później strażnic krzyżackich (w Kętrzynie, Garbnie, Równinie Górnej i Sątocznie). Obecnie nad jej brzegiem zlokalizowanych jest szereg miejscowości, m. in. Salpik. Na Gubrze funkcjonuje też kilka elektrowni wodnych. Dzięki stosowanym oczyszczalniom ścieków w znacznym stopniu w rzece odrodziło się życie biologiczne i na całym jej biegu występują bobry.

Wody gruntowe i podziemne

Występowanie wód powierzchniowych, a więc rzek, jezior i bagien, jest ściśle związane z występowaniem wód podziemnych, które stanowią istotne ogniwo w ogólnym obiegu wody. Według systematyki wód podziemnych (Więckowska 1963) poszczególne ich typy wykazują dużą zależność nie tylko od budowy geologicznej, lecz także od stosunków geomorfologicznych. Granica zasięgu ostatniego zlodowacenia stanowi południową granicę występowania trzech typów wód freatycznych:

• młodoglacjalny z licznymi zagłębieniami bezodpływowymi i jeziorami, zaliczony do typu równowagi parowania lokalnie wzmożonego,
• sandrowy - infiltracyjny, o dość znacznych zasobach,
• ewapotranspiracyjny - na równinach płytko podesłanych warstwą nieprzepuszczalną.

Typ młodoglacjalny obejmuje obszary równinne i słabo nachylone jak doliny i niecki denudacyjno-erozyjne i zagłębienia wytopiskowe, w których płytkie występowanie wód gruntowych i stagnujących sprzyja tworzeniu się pokryw organicznych i mineralno-organicznych. W warunkach pełnego nasycenia wodą tych utworów i ograniczonej możliwości odprowadzenia nadmiaru wód, przy wysokich stanach lustra wód gruntowych, mogą występować okresy wzmożonej ewapotranspiracji.

Typ infiltracyjny charakteryzuje się zstępującym ruchem wód, który może prowadzić do przemieszczania substancji ze strefy powierzchniowej w głąb profilu glebowego i osadzania jej w strefie bariery geochemicznej.

Typ ewapotranspiracyjny występuje na terenach zbudowanych z utworów słabo przepuszczalnych lub znacznie ograniczających procesy infiltracji wgłębnej na rzecz parowania i transpiracji. Występujące na powierzchni terenu lub tuż pod nią utwory powodują odpływ powierzchniowy i boczny międzywarstwowy już przy niewielkich spadkach terenu. W obniżeniach i na terenie równinnym stagnacja wody i okresowe stany anaerobiozy w glebie powodują powstanie cech oglejenia opadowego.

Pierwszy poziom wodonośny na omawianym obszarze kształtuje się zwykle na rzędnych 100-120 m n.p.m. i wiąże się z obszarami występowania piaszczystych osadów wodnolodowcowych (miejscami też zastoiskowych), jak również osadów jeziornych i organicznych, związanych głównie z obniżeniami i równinami pojeziernymi. Do poziomu tego zaliczane są również płytkie wody występujące lokalnie w stropowych (niejednorodnych, często spiaszczonych) partiach glin zwałowych, jak i wody zawieszone związane z obecnością słabo zawodnionych cienkich wkładek piaszczystych. Zasobność tego poziomu wodonośnego jest mała, a wody okresowe zanikają.

Głębsze poziomy wodonośne związane są z występowaniem osadów interglacjalnych oraz fluwioglacjalnych różnego wieku. Drugi poziom wodonośny występuje na głębokości kilkudziesięciu metrów (20-75 m), przy czym zwierciadło stabilizuje się na rzędnych 84-128 m. Kolejne poziomy wodonośne namierzono na głębokościach 115-185 m i 158-185 m w utworach czwartorzędowych i w Dobie w utworach kredowych na głębokości 225 m (Muchowski, Stępień, Hoffmann 1995).

Wspólną cechą wszystkich źródeł są małe wahania temperatury wody w ciągu roku. Dzięki temu większość z nich zimą nie zamarza. Charakteryzują się małą zawartością tlenu w wodzie oraz małą zawartością fitoplanktonu. Wydajność większości źródlisk nie przekracza 0,5-1 dm/s, czyli ich wydajność jednostkowa jest niewielka. Odgrywają jednak istotną rolę w zasilaniu wód rzek, jak również są wodopojem dla dzikich zwierząt.

Klimat

Przestrzenne zróżnicowanie parametrów meteorologicznych w skali kraju i regionu spowodowało próby regionalizacji klimatycznej:

• zgodnie z podziałem Polski na dzielnice i regiony rolniczo-klimatyczne według Gumińskiego (1948), opisywany obszar znajduje się w dzielnicy V – Mazurskiej,
• w podziale Polski na rejony klimatyczne Romera (1949) teren Nadleśnictwa Giżycko leży w klimatycznej Krainie Pojeziernej, w klimacie Krainy Wielkich Dolin,
• Schmuck (1959) wyodrębnia tu osobny region klimatyczny - Pojezierza Mazurskiego,
• Wiszniewski i Chełchowski (1987) lokują obszar w regionie Mazursko-Białostockim,
• według Okołowicza (1978) omawiany teren należy do Mazurskiego klimatycznego regionu,
• według podziału Polski Wosia (1999) na regiony klimatyczne na podstawie średniej rocznej frekwencji dni z różnymi typami pogody omawiany obszar umiejscowiono w regionie Mazursko-Podlaskim (R-XII).

Klimat Regionu Mazursko-Podlaskiego jest znacznie surowszy niż obszarów położonych w środkowej czy zachodniej części kraju. Wiosna jest tu późniejsza, zima bardziej mroźna, a jesień wczesna. Jednakże ukształtowanie powierzchni i różnice położenia sprawiają, że dzielnicę mazurską można podzielić na kilka subregionów klimatycznych, odpowiadających w zasadzie subregionom geomorfologicznym. Różnice te wyrażają się w stosunkach termicznych, zachmurzeniu i opadach. Region obejmujący północno-wschodnią część kraju, wystawiony jest na częste działanie zimnych mas powietrza arktycznego. Duży wpływ mają również zbiorniki wodne. Wyraża się to przede wszystkim w stosunkowo wysokich opadach i znacznej, bo przekraczającej często 80% wilgotności względnej powietrza.

Cechą charakterystyczną klimatu pojezierza jest ścieranie się wpływów dwóch ośrodków - oceanicznego i kontynentalnego. Masy powietrza idące znad oceanu spotykają się tu z masami znad kontynentu powodując częste i nagłe zmiany pogody. Obszar ten znajduje się pod przeważającymi wpływami klimatu kontynentalnego, łagodzonymi obecnością wielu wód i lasów.

Tu krzyżują się wpływy różnych centrów aktywności atmosferycznej. Powodują one duże zmiany w przebiegu pogody – zmiany niekiedy gwałtowne, obserwowane zarówno tak w ciągu dnia, jak też uwidaczniające się w cyklach wieloletnich.
Spośród elementów klimatycznych w odniesieniu do terenu Nadleśnictwa Giżycko poniżej zostaną omówione: temperatura powietrza, usłonecznienie i zachmurzenie, wiatry, opady atmosferyczne, wilgotność powietrza, pokrywa śnieżna, a także typy pogody i topoklimat obszarów leśnych.

Temperatura powietrza

W opisie i zestawieniach ujęto głównie wyniki Stacji Meteorologicznych w Mikołajkach i Olsztynie z lat 2010-2014/15 (ew. 1986-1990) oraz stacji w Kętrzynie z lat 2010-2014. Temperatura powietrza jest głównym elementem klimatu. Średnia roczna temperatura na przestrzeni lat 1986-2015 oscylowała w przedziałach przedstawionych w tabeli.

Tabela. Średnie roczne i skrajne dobowe temperatury powietrza w latach 1986-2015.

Na omawianym terenie występuje dość ciepłe lato o średniej temperaturze lipca od 16,3°C (Olsztyn, 1990 r.) do 21,4°C (Kętrzyn, 2010 r.) oraz sezonowo ostra zima, o średniej temperaturze stycznia od -9,7°C (Mikołajki, 2010 r.) do 0,2°C (Mikołajki, 2015 r.). Dobowa amplituda temperatury wewnątrz kompleksów leśnych jest mniejsza, co czyni klimat tych obszarów łagodniejszym w porównaniu z terenami otwartymi.

Liczba dni mroźnych (średnia temperatura dobowa <0°C) w Regionie Mazursko-Podlaskim (Woś 1999) wynosi średnio w ciągu roku 53,9, (najwięcej w Polsce, poza obszarami wysokogórskimi), a dni przymrozkowych 74,9. Liczba dni ciepłych (średnia temperatura dobowa >0°C) wynosi 236,1 w tym bardzo ciepłych i gorących (średnia temperatura dobowa >15°C) równa jest 78,7.

Okres wegetacyjny według kryterium termicznego (średnia dobowa temperatura powietrza wyższa od 5°C) jest dość krótki. Zaczyna się on między końcem marca a połową kwietnia i kończy między końcem października a połową listopada. Na terenie nadleśnictwa trwa około 200-205 dni.

Według danych ze stacji meteorologicznych w Mikołajkach, Kętrzynie oraz Olsztynie (2010-2014/15) średnie roczne i miesięczne temperatury przedstawiają się następująco:

Tabela. Średnia roczna i miesięczna temperatura powietrza.

Ryc. Średnia miesięczna temperatura powietrza w stacjach meteorologicznych okolic
Nadleśnictwa Giżycko w wybranych przedziałach czasowych

Średnia data ostatnich wiosennych przymrozków przypada na 10-15.V, zaś średnia data pierwszych przymrozków to 10-20.X (Woś 1999).

Zmienność wieloletnia temperatury powietrza ma określoną cykliczność. Na terenie Polski najczęściej powtarza się 7,7-letni cykl (Lorenc 1994). Analizując 65-letni ciąg pomiarów temperatury powietrza w Suwałkach największą tendencję spadkową (średnio o 0,17°C na 10 lat) zauważa się dla okresu letniego, nieco mniej wyraźną tendencję spadkową dla jesieni. Natomiast zimy stają się coraz cieplejsze (średnio o 0,2-0,3°C na 10 lat) (Górniak 2000).

Usłonecznienie i zachmurzenie

Usłonecznienie (okres dopływu bezpośredniego promieniowania słonecznego do określonego miejsca wyrażony w godzinach) jest elementem bardzo zmiennym. Wykazuje duże wahania dzienne, okresowe i wieloletnie.

Na analizowanym obszarze roczna suma usłonecznienia rzeczywistego jest wyższa, niż w przeważającej części Polski. W okresie lat 1951-1980 przekraczała wartość 1600 godzin rocznie, z tego około 1200 godzin w sezonie wegetacyjnym. Sumy dzienne usłonecznienia rzeczywistego dla tego samego okresu w różnych porach roku mieszczą się w przedziałach godzin: 5,0-5,5 wiosną (marzec – maj), 7,0-7,5 latem (czerwiec – sierpień), 2,5-3,0 jesienią (wrzesień – listopad) i 1,0-1,5 zimą (grudzień – luty). Paradoksalnie średnia liczba dni z pogodą słoneczną w ciągu roku to jedynie 33,9 (Woś 1999).

Warunki termiczne oraz większe niż średnio w Polsce zachmurzenie i znaczne parowanie powodują, że liczba dni pogodnych z pełnym nasłonecznieniem jest tu dość niska. Zachmurzenie kształtuje się głównie pod wpływem cyrkulacji atmosferycznej i warunków fizjograficznych. Liczba dni pochmurnych wynosi 146-160, a średnie zachmurzenie kształtuje się na poziomie 7,7 stopnia pokrycia nieba zimą, 6,2 wiosną, 6,0 latem i około 6,9 jesienią.

Tabela. Usłonecznienie roczne okolic Giżycka

Ilość energii słonecznej przypadającej na jednostkę powierzchni wynosi w okolicach Giżycka poniżej 52,5 kcal/cm²/rok, podczas gdy ponad połowa terytorium Polski otrzymuje 55 kcal/cm²/rok, a w części południowo-wschodniej ponad 62,5 kcal/cm²/rok. Różnica w ilości energii cieplnej w warstwie przyziemnej w porównaniu z południowo-wschodnią Polską wynosi ponad 20%.

Wiatry

Ważnym elementem klimatu jest wiatr, wyrażany przede wszystkim przeważającym kierunkiem i prędkością. Na terenie Nadleśnictwa Giżycko dominują w okresie letnim wiatry zachodnie i północno-zachodnie. W okresie zimowym zaś południowo-wschodnie i południowo-zachodnie. Ich szybkość rzadko przekracza 6-12 m/s, silniejsze występują niekiedy nad powierzchniami wód. Przeciętna roczna prędkość wiatru w latach 2010-2014/15 wyniosła 3,4 m/s (Mikołajki), 3,6 m/s (Kętrzyn) oraz 3,1 m/s (Olsztyn).

Ryc. Róże wiatrów dla stacji pomiarowych w rejonie klimatycznym obiektu
z lat 1961-1995 [%]

Należy także wspomnieć o znacznej prędkości wiatrów, które na Pojezierzu Mazurskim przybierają niekiedy postać huraganów i wyrządzają znaczne szkody w drzewostanach. Kierunki wiatrów dominujących oraz średnie prędkości wiatrów na terenie Nadleśnictwa Giżycko przedstawiają poniższej zestawienia oraz wykres róży wiatrów.

Tabela. Udział (%) kierunków wiatru z poszczególnych kwadrantów w latach 1961-1995

Tabela. Średnia prędkość wiatru w m/s w układzie miesięcznym dla stacji meteorologicznych w Mikołajkach, Kętrzynie i Olsztynie (lata 2010-2014/15)

Opady atmosferyczne

Według danych ze stacji meteorologicznych w Kętrzynie, Mikołajkach i Olsztynie z lat 2010-2014/15 na omawianym obszarze średnia wielkość opadów atmosferycznych wyniosła od 449 mm (Mikołajki w roku 2014) do 760 mm (Mikołajki w roku 2010). Opady przeważają w sezonie wegetacyjnym (okres kwiecień-wrzesień), stanowiąc wtedy około 60% (przedział 41-70%) sumy rocznej. Maksimum, podobnie jak w większości dzielnic Polski, przypada na miesiące letnie (czerwiec-sierpień), minimum na marzec i luty.

Na terenie Pojezierza Mazurskiego jest przeciętnie w roku 163 dni z opadami (dane dla Olsztyna, Kętrzyna i Mikołajek w okresie 1986-2014/15). Okresy o silnych opadach występują często na przemian z okresami posuchy. Rozkład opadów jest mocno zróżnicowany. W dolinach i rozległych obniżeniach występuje mniej opadów, natomiast na wysoczyznach i terenach zalesionych więcej. Według danych ze stacji meteorologicznych w Kętrzynie i Olsztynie (2010-2014) oraz Mikołajkach (2010-2015) średnie roczne i średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych przedstawiają się następująco:

Tabela. Średnie miesięczne i roczne sumy opadów w regionie klimatycznym

Na Pojezierzu Mazurskim częstotliwość roczna burz wynosi przeciętnie 20 burz w ciągu roku. Cechą charakterystyczną klimatu omawianego terenu są także liczne i silne ulewy występujące w okresie wegetacji oraz grad.

Ryc. Rozkład średnich miesięcznych opadów (w mm) dla stacji w Mikołajkach, Kętrzynie i Olsztynie

Wilgotność powietrza

Zawartość pary wodnej w powietrzu, czyli wilgotność względna, jest zależna głównie od warunków fizjograficznych, temperatury powietrza i opadów atmosferycznych. Wpływ dużej ilości jezior zaznacza się większą niż gdzie indziej wilgotnością powietrza. Przeciętna roczna względna wilgotność powietrza jest bardzo duża - w latach 2010-2014/15 wahała się w przedziale od około 75,1% (Mikołajki 2015 r.) do 82,3% (Kętrzyn 2012 r.). Średnia wilgotność względna powietrza największa jest w listopadzie i w grudniu, przekracza w tych miesiącach nawet 90% (Mikołajki, Kętrzyn – 91,7%, Olsztyn – 91,5%,). Najmniejsza wilgotność występuje w kwietniu osiągając średnią 66,2% (Olsztyn), 69,1% (Kętrzyn) oraz 69,7% (Mikołajki).

Według danych ze stacji meteorologicznych w Kętrzynie i Olsztynie (2010-2014) oraz Mikołajkach (2010-2015) średnie miesięczne i średnie roczne wilgotności względne (w %) przedstawiają się następująco:

Tabela. Średnia miesięczna wilgotność względna (w %) dla stacji meteorologicznych obszaru okolic Nadleśnictwa Giżycko dla okresu lat 2010-2014/15

Pokrywa śnieżna

Szkodliwość niskich temperatur występujących w czasie zimy łagodzą na omawianym terenie znaczne opady śnieżne. Śnieg chroni rośliny przed wymarzaniem, a topniejąc na wiosnę dostarcza wilgoci niezbędnej dla wegetacji. Grubość pokrywy śnieżnej osiąga tu średnio 13,4 cm (Kętrzyn) i 9,1 cm (Mikołajki), podczas gdy na zachodzie Polski nie przekracza 5 cm.

Tabela. Średnia liczba dni z pokrywą śnieżną z okresu lat 1966-2010 w wybranych stacjach meteorologicznych

Okres zalegania śniegu w okresie 1986-2014/15 (Kętrzyn, Mikołajki, Olsztyn) wyniósł 23-91 dni, średnio 56. Trwała jego warstwa w lasach funkcjonuje o 10-15 dni dłużej niż na terenie otwartym, co ma związek z warunkami termicznymi. W układzie miesięcznym na przestrzeni lat 1966-2010 dane dotyczące zalegania śniegu z rejonu Nadleśnictwa Giżycko obrazuje tabela powyżej.

Pokrywa lodowa skuwa jeziora pod koniec listopada i zalega jeszcze w marcu. Przeciętnie lód pokrywa jeziora przez 110-125 dni.

Topoklimat obszarów leśnych

Podstawowym czynnikiem kształtującym klimat wnętrza lasu jest stopień zwarcia koron, które w znacznej mierze pochłaniają energię słoneczną oraz rodzaj podłoża, na którym rośnie las. Zwarta szata roślinna w dzień hamuje dopływ energii słonecznej do powierzchni gruntu, a w nocy wypromieniowanie ciepła. Roślinność stanowi źródło pary wodnej, która w wyniku procesu ewapotranspiracji przechodzi do powietrza atmosferycznego. Swoisty klimat miejscowy wytwarzają kompleksy leśne. Las cechuje większa, niż tereny przylegle, wilgotność powietrza, a także hamuje swobodny przepływ powietrza (Woś 1999).

Pod względem termicznym wnętrze lasu jest w lecie chłodniejsze, zimą - cieplejsze niż teren otwarty. W związku z tym las wiosną i jesienią zmniejsza częstość przymrozków, wpływa również na wzrost wilgotności powietrza w warstwie przygruntowej. Rodzaj i rozmiar szkód spowodowanych przez mróz zależy od terminu wystąpienia mrozu i od temperatury. Przy spadkach temperatury poniżej -10^oC w okresie zimowym mogą wystąpić uszkodzenia igieł. Należy pamiętać, iż liczba dni mroźnych i bardzo mroźnych (temperatury poniżej 0^oC i -10^oC) w lesie jest nieco większa. Temperatury przygruntowej warstwy powietrza, które przekraczają 50^oC, występują stosunkowo rzadko. Niższa temperatura w lesie i mniejsza prędkość wiatru powoduje, że parowanie wody jest w nim mniejsze niż na otwartym polu. Zwarty kompleks leśny modyfikuje prędkość i kierunek wiatru. Hamuje on w swym wnętrzu poziomy ruch powietrza, wzmaga zaś ponad koronami drzew. Uważa się również, że powierzchnie leśne wpływają na zwiększenie opadów w najbliższej okolicy. Wokół lasu, na jego brzegu powstaje specyficzny mikroklimat, zależny od położenia ściany drzew w stosunku do stron świata i przeważających kierunków napływu mas powietrza.