Drogi miłośniku przyrody!
Przyjacielu lasu, jezior, łąk i pól.
Entuzjasto oczeretów, bagien i dzikich zakątków.

W latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku przyrodnik, Mistrz fotografii przyrodniczej, filmowiec Włodzimierz Puchalski rozsławił Polską przyrodę w albumach z tzw. Zielonej serii: Bezkrwawe łowy, Wyspa kormoranów, Wśród trzcin i wód oraz W krainie łabędzia.

W roku 1954 ukazał się na rynku wydawniczym album pt. „Wyspa kormoranów”, w którym autor rozsławił wyspę Wysoki Ostrów na jeziorze Dobskim na Mazurach, nazywanej przez Puchalskiego Wyspą Kormoranów.

Kilkadziesiąt lat później chcielibyśmy śladem Mistrza pokazać Państwu inny równie piękny zakątek Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Tym razem motywem przewodnim opowieści będą czaple, którym Mistrz w swoich przyrodniczych opowieściach poświęcał wiele uwagi.

Zapraszamy do uczestnictwa w wielkiej przyrodniczej przygodzie, podczas której dzięki nowoczesnej technologii będziemy mogli obserwować codzienne życie w kolonii czapli. To niepowtarzalna szansa, aby bliżej poznać jedne z najpiękniejszych ptaków w Polsce!

Zapraszamy do odwiedzenia i polubienia profilu Czaple Online na Facebooku!

Kilka informacji o czaplach

Czapla biała (łac. Egretta alba)

Czapla biała to duży ptak o całkowicie białym upierzeniu i esowato wygiętej szyi. Długość jej ciała wynosi 85-100 cm, a rozpiętość skrzydeł 140-170 cm. Masa ciała oscyluje między 0,7 a 1,5 kg. Samice i samce nie różnią się wizualnie..

W okresie godowym na grzbiecie czapli pojawiają się wydłużone pióra, a dziób staje się czarny z żółtą nasadą. Nogi są ciemne, z żółtawymi lub cielistymi goleniami, które mogą mieć czerwonawy odcień. W szacie spoczynkowej i młodocianej dziób jest żółty, a nogi żółtawobrązowe.

To różnorodne ubarwienie pozwala na łatwe rozróżnienie osobników w różnych fazach życia oraz stanach aktywności lęgowej, co jest cenną wskazówką dla ornitologów zajmujących się monitoringiem tego gatunku

Występowanie

Czapla biała występuje na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem Antarktydy. Jest gatunkiem migrującym, z mniejszymi dystansami wędrówek w populacji europejskiej, co może świadczyć o ich elastyczności w dostosowywaniu się do lokalnych warunków. Po zakończeniu okresu lęgowego młode osobniki rozlatują się we wszystkich kierunkach. Czaple białe są gatunkiem towarzyskim; chętnie przebywają z innymi czaplami w miejscach bogatych w pokarm. Zimę spędzają w rejonie Morza Śródziemnego, w Afryce na południe od Sahary, nad zatoką Perską, a także zalatują nawet do południowych Chin i południowej Korei. Pojedynczym osobnikom lub niewielkim grupom czapli białych zdarza się zimować w Polsce południowej, gdzie często można je spotkać nad niezamarzniętymi rzekami, stawami rybnymi oraz innymi zbiornikami wodnymi. Czaple białe preferują różnorodne siedliska, co świadczy o ich zdolności przystosowawczej.

W obliczu zmian klimatycznych, czapla biała może doświadczać przesunięć w czasie migracji oraz zmian w dostępności odpowiednich siedlisk, co wpływa na jej populację. Wzrost temperatury oraz zmiany w poziomie wód mogą ograniczać dostępność pokarmu i gniazd, zmuszając te ptaki do adaptacji ich migracyjnych strategii. Badania sugerują, że czaple mogą przylatywać do swoich miejsc lęgowych wcześniej w sezonie lub opuszczać je później, co może wpływać na ich sukces lęgowy.

Pokarm

Czaple białe żywią się głównie zwierzętami wodnymi, takimi jak ryby, płazy, gady, skorupiaki i owady. Ich techniki polowania są zróżnicowane i dostosowane do warunków środowiskowych. Czaple często przybierają pozycję stojącą w wodzie, z uniesioną jedną nogą, aby zminimalizować hałas i zamaskować swoją obecność. Czekając na odpowiedni moment, wykorzystują swoją szybkość i precyzyjnie zanurzają dziób w wodzie, aby złapać rybę.

Czaple białe żerują głównie na bagnach, terenach zalewowych, obrzeżach jezior, stawach hodowlanych oraz na brzegach rzek, gdzie mają dostęp do obfitych źródeł pokarmu. Czasami łowią w grupach, co zwiększa ich skuteczność. Działając razem, mogą zaganiać zdobycze w jedną stronę, co ułatwia polowanie. W przypadku dużych ryb wykorzystują swoją siłę, aby unikać ucieczki zdobyczy. Czaple białe wykazują również ciekawe zachowania łowcze, takie jak używanie przedmiotów, które wrzucają do wody, aby przyciągnąć ryby.

Dzięki swojej elastyczności i zdolności adaptacyjnej czaple potrafią dostosować swoje strategie polowania do różnorodnych warunków, co czyni je skutecznymi drapieżnikami w swoim ekosystemie.

Lęgi

Czaple mogą gniazdować samotnie, zazwyczaj jednak gniazdują w koloniach z innymi gatunkami czapli. Przylatują na lęgowiska w marcu lub kwietniu. Gniazda budują w trzcinach, na krzewach lub drzewach. Samica składa 3-5 niebieskawych jaj podczas jednego lęgu w sezonie. Oboje rodzice wysiadują je przez 25-26 dni i zajmują się opieką nad potomstwem.

Młode ptaki pozostają w gnieździe przez około 6-9 tygodni, zanim zaczną samodzielnie latać. W tym czasie są pod opieką obojga rodziców, którzy zapewniają im pokarm i ochronę. Osiągają dojrzałość płciową w wieku około 2-3 lat.

Rozwój i stan populacji

Historia czapli białej odnotowała wyjątkowo duże zmiany w liczebności tego gatunku i obszarów, na których występował. W drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku polowano na czaple białe w celu pozyskania ich piór, które były ozdobą damskich kapeluszy. O skali tego procederu świadczy fakt, że w pierwszym kwartale 1885 roku w Londynie sprzedano 750 tys. skórek czapli białej. W rezultacie czapla biała stała się gatunkiem na krawędzi wymarcia. Pod wpływem nacisków ze strony towarzystw ornitologicznych wprowadzono zakaz odstrzału oraz objęto ten gatunek ochroną prawną.

Przed rokiem 1950 czapla biała w Polsce była bardzo rzadko spotykana. Na Warmii i Mazurach odnotowano to zaledwie dwukrotnie (Tischler 1941, Puchalski 1957). W latach 90. liczebność czapli białej w Polsce, Białorusi, Łotwie, Słowacji, Niemczech, Holandii i Francji prawdopodobnie nie przekraczała 30 par. Dzięki objęciu ochroną gatunkową czapli białej jej liczebność zaczęła się powoli odbudowywać, a ptaki zaczęły powracać na dawne obszary.

Do połowy lat 70. czapla biała zalatywała do naszego kraju rzadko. Gniazduje w Polsce od 1997 roku, kiedy to pierwsze trzy pary lęgowe wykryto na Bagnach Biebrzańskich. W roku 2010 liczebność czapli białej odwiedzających Polskę oszacowano na około 4500 ptaków, głównie na terenach południowej i wschodniej Polski.

Na Warmii i Mazurach w 2008 roku odnotowano pierwszy przypadek lęgu czapli białej na polderze k. Sątop-Samulewa. Kolejne stanowisko lęgowe z 8 parami wykryto w 2012 roku nad jeziorem Gołdapiwo. W latach 2013-2018 liczebność krajowej populacji lęgowej szacowano na 168-489 par. Według danych Monitoringu Czapli Siwej i Białej za rok 2021, na 10 stanowiskach lęgowych stwierdzono 955 par lęgowych czapli białej, a w 2023 roku ich liczba wzrosła do ponad 1,1 tys. par.

Ochrona gatunku

Czapla biała, ze względu na intensywne polowanie w XIX wieku, została objęta ochroną prawną, co przyczyniło się do odbudowy jej populacji. W 1979 roku wpisano ją do I załącznika Dyrektywy o ochronie dzikiego ptactwa. Dzięki działaniom ochronnym, wiele siedlisk czapli białej znajduje się obecnie na terenach rezerwatów przyrody​. Obecnie głównymi zagrożeniami dla czapli białej są degradacja siedlisk, zanieczyszczenie środowiska oraz zmiany klimatyczne.

Czapla siwa (łac. Ardea cinerea)

Czapla siwa to największa czapla lęgowa w Polsce. Jest podobna rozmiarami do bociana białego i żurawia. Jej długość ciała wynosi od 90 do 105 cm, a rozpiętość skrzydeł osiąga od 175 do 195 cm. Masa ciała czapli siwej waha się od 1,0 do 2,3 kg.

Czapla siwa ma długą szyję, potężny żółty dziób i długie nogi. Samce i samice nie różnią się od siebie wyglądem. Na głowie znajduje się białe czoło, a od oczu do tyłu głowy biegnie pasmo czarnych piór, które w okresie godowym tworzy czub. Przód szyi również zdobi pasmo czarnych piór.

W okresie godowym na grzbiecie i piersi czapli siwej występują wydłużone pióra. Młode osobniki mają jednolite szare upierzenie, nie mają ciemno ubarwionej głowy oraz długiego czuba, a ich dziób ma szaro-żółty kolor.

Występowanie

Zasięg występowania czapli siwej (Ardea cinerea) jest nieregularny. Na obszarze Euroazji, Afryki, Azji Południowej i Ameryki Południowej czaple występują w wybranych przez siebie miejscach.

Czapla siwa, podobnie jak czapla biała (Ardea alba), jest ptakiem towarzyskim. Chętnie łączy się w grupy, często obserwuje się ją w towarzystwie kormoranów.

Jest to gatunek migrujący. Wędrówki czapli siwych zaczynają się tuż po osiągnięciu lotności przez młode osobniki. Większość czapli siwych, które gniazdują w Polsce, zimuje poza granicami kraju. Spędzają ten czas na południu Europy, od wschodnich wybrzeży Hiszpanii po Grecję, a nawet dalej, w środkowej Afryce.

Czapla siwa często gniazduje w koloniach, co sprzyja ich bezpieczeństwu. Wspólnie polują na ryby, stosując różne techniki, takie jak „czajenie się” na ofiary w wodzie. Dzięki swojej elastyczności w diecie potrafią dostosować się do dostępnych zasobów, co czyni je skutecznymi drapieżnikami.

Pokarm

Dieta czapli siwej (Ardea cinerea) zależy od dostępności zdobyczy. Te ptaki odżywiają się głównie rybami, płazami, małymi ssakami, owadami i gadami. Czapla siwa nie pogardzi również pokarmem roślinnym.

Czaple siwe można spotkać w różnych miejscach. Preferują naturalne i sztuczne płytkie zbiorniki wodne, w tym wody słodkie, słonawą i słoną na terenach nizinnych.

Lęgi

Czaple siwe (Ardea cinerea) mogą gniazdować pojedynczo lub w koloniach. W Polsce gniazdują głównie na drzewach, zarówno iglastych, jak i liściastych. Czasami budują gniazda na ziemi, na przykład w trzcinie.

Jeśli czaple siwe nie są prześladowane, zdarza się, że zagnieżdżają się w centrach miast, blisko ludzi. Przykłady takich miejsc to Amsterdam i Wiedeń.

Młode osobniki dojrzałość płciową osiągają w drugim lub trzecim roku życia.

Dojrzałe osobniki czapli siwej (Ardea cinerea) przystępują do lęgów na przełomie marca i kwietnia. Zwykle odbywają jeden lęg w sezonie. Samica składa 3–5 jaj, które oboje rodzice wysiadują przez 25–26 dni.

Opieką nad potomstwem zajmują się oboje rodzice. Młode czaple po 20–30 dniach od wyklucia zaczynają przechodzić z gniazda na sąsiednie gałęzie, a po 50 dniach potrafią już latać.

Rozwój i stan populacji czapli siwej

W Polsce do połowy XIX wieku czapla siwa (Ardea cinerea) była szeroko rozpowszechniona. Jednak na przełomie XIX i XX wieku, w wyniku tępienia, liczebność i zasięg występowania tego gatunku znacznie zmalały. Dzięki objęciu ochroną rezerwatową czaplińców zaczęła następować powolna odbudowa populacji.

W latach 2013–2018 liczebność krajowej populacji lęgowej szacowano na 9000–9500 par. Według danych Monitoringu Czapli Siwej i Białej, w 2021 roku na 206 stanowiskach lęgowych stwierdzono 11 249 par lęgowych czapli siwej.

Status ochronny

W Polsce czapla siwa (Ardea cinerea) objęta jest częściową ochroną gatunkową. Wyjątek stanowią osobniki występujące na terenie stawów rybnych uznawanych za obręby hodowlane.

W Europie gatunek ten nie jest zagrożony.

Czaple siwe stają w obliczu zagrożeń związanych z utratą siedlisk, zwłaszcza w wyniku melioracji i zanieczyszczenia wód. Ochrona ich siedlisk oraz monitorowanie populacji są kluczowe dla zachowania tego gatunku w Polsce.

Mazurski czapliniec 2010

Historia pierwszego lęgu w czaplińcu

• 1986 – zalesiono grunt porolny o pow. ok. 1,2 ha, będący w zarządzie Nadleśnictwa Giżycko. Główny gatunek drzew posadzony na tym terenie to sosna.
• 2010 – młodnik sosnowy posadzony w 1986 roku osiągnął już okres dojrzewania, drzewa osiągają rozmiary żerdzi (15-30 lat).
• marzec 2010 – rozpoczęła się wiosenna wędrówka czapli z zimowisk.
• 5.04.2010 – zaobserwowano dwie pary czapli siwych które rozpoczęły budowę gniazd w młodniku. Budują gniazda na sosnach  na wysokości ok. 4 metrów.  Odległość gniazda od gniazda  ok. 5 metrów. Odległość gniazd od budynku gospodarczego ok. 40 metrów.
• 6.04.2010 - chłodny wieczór, czaple były nieaktywne. Siedzą na gałęziach i pilnują dotychczas wybudowanych gniazd.
• 8.04.2010 – czaple latały w rejonie budowanych gniazd.
• 9.04.2010 – rano czaple odzywały się.
• 14.04.2010 – w odległości około 4 metrów do gniazda znaleziono skorupkę po wykluciu się czapli.
• 22.04.2010 – wieczorem w pobliżu gniazd sprawdzono, czy jeszcze są czaple, gdyż w ostatnich dniach ich aktywność zmalała do zera.  Po zbliżeniu się w okolice gniazda, jedna z czapli wzbiła się w powietrze, zatoczyła krąg wokół gniazda i wróciła do gniazda.
• 23.04.2010 – około godziny po zachodzie słońca dwie czaple przyleciały i usiadły w pobliżu gniazd.
• 9.05.2010 – w nocy słychać było rwetes dochodzący z okolic gniazd. Następnego dnia widziano w okolicy kunę. Prawdopodobnie splądrowała gniazda.
• 12.05.2010 – zaobserwowano czaplę, która poderwała się z gniazda.
• 24.05.2010 – znaleziono kolejne trzy skorupki po jajkach.
• 7.06.2010 – słychać wrzaski młodych czapli w ciągu dnia i czasami w nocy.
• 14.07.2010 – już nie słychać młodych czapli, najprawdopodobniej opuściły gniazda – 3 młode.

2023